بسیاری از ما لباس های چرمی می پوشیم و خیلی سبک از آن استفاده می کنیم. در ضمن، شاید برایمان مهم نباشد که این لباس چرمی چگونه ساخته شده است؟ برای ایجاد آنها چه فرآیندهایی را طی می کنند؟ یکی از این موارد دباغی چرم است. این عبارت بارها شنیده شده است; اما آیا تا به حال فکر کرده اید که این دقیقاً به چه معناست؟ چطوری این کار را انجام میدهی؟ چرم کجا دباغی می شود؟

یکی از اولین مشاغل ایرانیان دامداری بود و یکی از مشاغل پرطرفدار به شمار می رفت. به تدریج ایرانیان در نتیجه بهره مندی از فرآورده های حیوانی خلاقانه و متناسب با نیاز خود توانستند در صنایع مرتبط با حیوانات از جمله دباغی و تولید چرم به جایگاه بالایی دست یابند. دباغی لازم است زیرا اگر پوست خام دباغی نشود پوسیده می شود. فرآیند دباغی کردن پوست یا پروتئین های چرم را تثبیت می کند، از تجزیه جلوگیری می کند و آنها را برای طیف گسترده ای از کاربردها آماده می کند. تمدن های باستانی مانند سومر و هند هزاران سال است که دباغی را انجام میدهند.
 

 

دباغی چرم چیست؟

به طور کلی به فرآیند تبدیل پوست حیوانات مختلف به چرم، دباغی می گویند. دباغی کردن شامل مراحل دشوار و خسته کننده ای است. این اثر بسیار قدیمی و فنی است. بسته به پوست حیوانی که برای تولید چرم استفاده می شود، روش های دباغی کردن پوست از چند روز تا چند ماه طول می کشد. در فرآیند دباغی چرم، پشم و چربی به چرم یا پوست صنعتی تبدیل می‌شود. برای جلوگیری از ورود و نفوذ میکروارگانیسم ها و عوامل موثر خارجی به پوست و از دست ندادن خواص اولیه، باید تغییری در پوست ایجاد شود.

 دباغی چرم چگونه انجام می شود؟

دباغی چرم نیاز به تجهیزات خاص و پیچیده ای ندارد. اگر تکنیک را در چند مرحله از این کار یاد بگیرید، حتی می توانید پوست را در کمترین حد ممکن و بدون تجهیزات خاص به چرم تبدیل کنید. از آنجایی که چرم همراه عصر حجر بوده و از ابتدا نیازی به ساخت ابزارهای پیچیده نداشته است، اکنون نیز می توان آن را با تجهیزات کم اما حوصله فراوان تولید کرد. در واقع صبر و تجربه اصلی ترین تجهیزات مورد نیاز برای دباغی کردن پوست است.

روش های مختلف دباغی کردن پوست

دباغی و تولید چرم به دو دسته تقسیم می شود:

1. دستی (سنتی)
2. ماشینی (صنعتی)

تحقیقات نشان می دهد که زمان پردازش و استفاده از مازوج و جو در دباغی دستی یا سنتی طولانی تر است. این امر دباغی سنتی را بهتر از دباغی ماشینی می کند. سه نوع ماده در فرآوری چرم استفاده می شود:

•گیاهی
• شیمیایی
• روغنی

دباغی چرم با مواد گیاهی

در روش گیاهی دباغی چرم از تانن ها و سایر اجزای گیاهی مانند چرم، برگ، شاخه، ساقه، ریشه میوه و … برای دباغی چرم استفاده می شود. این نوع چرم فوق العاده نرم و قهوه ای رنگ است. عوامل موثر بر دوام آنها ترکیب رنگ پوست و مواد شیمیایی استفاده شده است.

دباغی با مواد شیمیایی

در روش شیمیایی از مواد معدنی مختلف به همراه مواد شیمیایی استفاده می شود.

1. دباغی پوست با نمک‌های کروم
2. دباغی پوست با زاج سفید
3. دباغی پوست با نمک‌های آهن

دباغی چرم با مواد روغنی

در این نوع دباغی از مواد روغنی استفاده می شود. مواد چرب به دست آمده از روغن ماهی و برخی روغن های گیاهی با خواص درمانی (مانند روغن آفتابگردان). از این نوع دباغی برای پوست شوکا و بز کوهی استفاده می شود. از این نوع چرم برای ساخت لباس و دستکش استفاده می شود.
 

 

مراحل دباغی پوست

فرآیند دباغی کردن شامل چندین مرحله پردازش بر روی پوست است که به تفصیل توضیح داده شده است.

۱) خشک کردن و نمک زدن چرم

پس از برداشتن پوست از بدن حیوان، پوست از طریق خشک کردن و نمک زدن برای دباغی حفظ می شود. این کار با استفاده از نمک خشک، آب نمک یا خیساندن در محلول نمک و سپس خشک کردن در هوای آزاد و در جریان هوای گرم انجام می شود.

۲) حذف اضافات چرم

در این مرحله، قسمت‌های اضافی پوست هنگام جداسازی از بدن حیوان خارج می‌شود و هیچ کاربرد و ارزشی در فرآیند چرم سازی ندارد.

۳) خیساندن

در این مرحله برای حذف مواد زائد حل شده در چرم، آن را در آب خیس می کنند و مواد شیمیایی به آب اضافه می کنند تا مواد زائد در آب حل شده و الیاف آب را جذب کرده و طبیعی شود.

۴) لش زنی یا لش زدایی

پوست ها معمولاً با چربی و گوشت اضافی عرضه می شوند، در واقع پروتئین های غیر فیبری که در داخل و روی بدن قرار دارند، که باید از سطح پوست جدا شوند، برای این منظور پوست را داخل آهک قرار می دهند. به محلول آب و سولفید سدیم اضافه می شود، هر مولکول سولفید سدیم با یک مولکول آب، چربی اضافی و گوشت همراه است که باید توسط یک دستگاه موبر متشکل از دو غلتک، یک فلز و یک شکاف حذف شود.

۵) موزدایی و آهک زنی چرم

مو، پشم و پروتئین های غیر الیافی باید از سطح پوست پاک شوند.  پشم یا موی هیدرولیز شده یک مولکول سولفید هیدروژن سدیم ایجاد می کند که رشد و ریزش مو را تسریع می کند. در بیشتر موارد حذف موهای زائد با استفاده از دستگاه های مکانیکی انجام می شود. پس از برداشتن مو، بافت رنگدانه پوست ناپدید می شود.

۶) حذف آهک از چرم

در این مرحله آهک اضافی و سایر بقایای فاز آهک سازی با مواد شیمیایی مانند نمک آمونیوم، بی سولفیت سدیم، اسید سولفوریک حذف شده و عملیات آنزیمی نیز انجام می شود، زیرا اگر رسوب به طور کامل از سطح جدا نشده باشد. پوست. ، باعث آسیب می شود و پوست خشک است و فرآیند رنگرزی روی آن به خوبی انجام نمی شود. برای کاهش PH اسید لازم است بین مواد مصرفی تعادل برقرار شود تا آهک حل شود و به راحتی از روی پوست پاک شود.

۷) قلیایی کردن چرم

در این زمان پس از برداشتن رسوبات آهکی از سطح پوست و همچنین برای نرم شدن پوست و ایجاد و حفظ خواص آن، آنها را در حمام نمک حاوی نمک آمونیوم قرار می دادند که باعث افزایش اثر مواد مغذی و تغییر لطافت می شود. در این مرحله الیاف منبسط شده و مواد باقی مانده در پوست از سطح جدا می شوند.

۸) گرفتن چربی از چرم

قبل از دباغی لازم است چربی اضافی سطح پوست برداشته شود، زیرا برخی از حیوانات مثلاً گوسفند چربی زیادی در پوست خود دارند که چربی آن با هیدروکسید سدیم به صابون تبدیل می شود، سپس آب می شود. شسته شده و چربی اضافی از سطح پوست پاک می شود.

۹) اسیدی کردن چرم

در این مرحله پوست در محلول اسیدی حاوی نمک به دلیل خاصیت نشتی که از تورم الیاف جلوگیری می کند قرار می گیرد. اگر محلول اسید تا حد اشباع به الیاف پوست نفوذ کند، این عمل باعث صاف شدن الیاف پوست شده و سطح پوست یکنواخت می شود و پوست حالت نیمه دباغی به خود می گیرد.

۱۰) برش زدن و تراش دادن چرم

پس از مرحله حذف آب، پوست را از ناحیه گوشت به ضخامت مورد نظر به وسیله دستگاه غلتکی برش داده و به اندازه دلخواه برش می دهند. علاوه بر این به دلیل پاکسازی باعث یکدست شدن پوست و لایه برداری قسمت های آسیب دیده، سمباده و صیقلی شدن چرم می شود.

۱۱) رنگ‏ کردن چرم

برای رنگ آمیزی چرم از دو نوع ماده آلی و معدنی استفاده می شود و به همین دلیل رنگ های معدنی نامحلول در آب مانند اکسید روی، کرومات سرب و … را نیز می توان جزو رنگ های با قدرت پوشش دهی زیاد طبقه بندی کرد. رنگ‌های آلی محلول در آب مانند رنگ‌های آنیلی، آنیونی و رنگ‌های مبتنی بر نیتروژن را می‌توان فهرست کرد و این رنگ‌ها بر اساس ترکیب آنها در الیاف چرم به رنگ‌های کاتیونی، آنیونی و نامحلول در آب تقسیم می‌شوند. پس از رنگ آمیزی، روغن روی سطح چرم مالیده می شود تا خواص آن مانند نرمی و خاصیت ارتجاعی حفظ شود.
 

 

نتیجه گیری

هدف از دباغی همانطور که گفته شد، تبدیل پوست خام به چرم است. برای این منظور روش های مختلفی بسته به نرمی، کشسانی و استحکام پوست وجود دارد و هم چنین مقاومت پوست را می توان افزایش داد. همچنین خاصیت تخریب ناپذیری و انعطاف پذیری را فراهم می کند. هدف از دباغی پوست جلوگیری از خشکی و چروک شدن پوست و حفظ نرمی و انعطاف چرم پس از خروج کامل آب از آن است. پوست حیوانات از بافت پروتئینی تشکیل شده است و فرآیند دباغی سعی می‌کند از خشک شدن الیاف پروتئینی جلوگیری کرده و یکپارچگی پوست را حفظ کند.

دباغی باعث می شود چرم در برابر خوردگی و آسیب مقاوم تر و بادوام تر باشد. دباغی کردن به طور قابل توجهی مقاومت حرارتی را بهبود می بخشد. اگر پوست دباغی نشده خود را در آب داغ با دمای 62 درجه سانتیگراد خیس کنید، چروک می شود. با این حال، پوست دباغی شده با تجهیزات مورد استفاده می تواند دمای 100 درجه سانتیگراد را تحمل کند.